King Kavantissa: A Great Character in a New Dimension – By Dr Gamini Kariyawasam
pothuvil muhudu vihaaraya king Kavanthissa ( පොතුවිල් හී ඉපැරණි මුහුදු මහා විහාරයේ ,කාවන්තිස්ස නිරිදුන්ගේ ප්රතිමාව. )
King Kavantissa and Viharamahadevi deserve the utmost respect of the nation, just like the Gemunu kings who played a crucial role in uniting Sri Lanka in 161 AD. It was once argued by Mr. Senarath Paranavitana that King Kavantissa lost his rightful place in history due to being overshadowed by his heroic son.
King Kavantissa is credited with creating a prosperous land that set the stage for Prince Gamunu to lead a successful war with ten powerful Giants. His efforts to build numerous temples for the economic prosperity of the country, as well as for fostering harmony among the people and religious devotion, are clearly evident in ancient works like Maha Vamsa, Dhatu Vamsa, and Rasavahini.
Kavantissa, also known as Kaka Wanna Tissa, means someone who has black skin tone like a crow. King Kavantissa is introduced as ‘Aya Tisha’ in a cave inscription from Samangal in Ampara. Many of the pre Brahmi inscriptions found at Bowatthegala, Kusalankanda, Mottayakallu have also introduced King Kavantissa as Aya Tisha, Ragha Tisha, Gamani Tisha etc.
Kavantissa built an impressive number of one hundred and thirty-eight temples, including Datikakara Pabbata Vihara, Samudda Vihara, Chittala Pabbata Vihara, Badagal Dora Vihara, Kalaka Vihara, Valasgalu Vihara, Kolomthis Gal Vihara, Vilgama Vihara, Dukkha Katra Vihara, Uduguna Vihara, and Kotta Tissa Vihara, among others. The Dhatu Vamsa mentions the performance of pujas in these temples. The author of Thupa Vamsa also points out that the Kavantissa kings built hundreds of temples. However, the inscriptions of Kusalan Kanda and Malayasi Kanda do not clearly indicate the formation of a group of monks for the welfare of the monastic community.
The statue of Queen Viharamahadevi ( විහාරමහා දේවිය. )
The lineage of Kavantissa’s royalty traces back to Mahanaga Uparaja, a son of King Mutasiva of Anuradhapura, who arrived in the southern land and established the Magama Kingdom. Archaeological evidence confirms that Kavantissa’s father was Gotabhaya, the son of MahaNaga.
When King Kavantissa ascended the throne after King Gotabhaya, Tamil King Elara had already established his power in the north. The ambitious Elaras sought to extend their influence to the southern land, but Kavantissa’s wisdom and foresight allowed him to anticipate this threat. He promptly organized the necessary security measures to thwart any invasion. As part of his strategy, King Kavantissa decided to detain Prince Dighabhaya, the son of a guard, along with his troops at Magam thota, a major bank on the Mahaweli River. Kavantissa had two daughters named Mahila and Samantha, who later entered monastic life, as mentioned in the author of Deepavamsa.
Kavantissa also forged alliances with the rulers of independent regions within the Rohana kingdom, namely Seru Nuwara-Siva, Giri Nuwara-Giri Abhaya, and Lona Nuwara-Mahanaga. By establishing relations with the father of Vihara Maha Devi, he gained significant support from the Kelani kingdom. King Kavantisa took great care to foster these alliances. After the construction of Seru Dagaba (during the 2nd century BC), its administration was entrusted to these regional rulers, while Kelani remained under the jurisdiction of Kavantissa.
Kavantissa’s decision to hand over his sister Soma Deviya to Prince Giri Abhaya, albeit with the intention of ensuring the prince’s safety in the event of an unexpected Elara invasion of Magama, could be seen as somewhat controversial.
According to the author of Rasavahini, Kavantissa sent his son Prince Tissa to protect the Dighavapi area and develop agriculture in the region. This demonstrates Kavantissa’s farsightedness in making necessary arrangements to prevent food shortages before engaging in a war against the enemies.
Ruins of Kavantissa Palace ( කාවන්තිස්ස මාලිගයේ නටබුන් )
It was King Kavantissa who meticulously planned the groundwork for the victorious Battle of Vijitha Pura, fought by King Gamunu in 162 BC.
King Kavantissa, who fought in the Battle of Vijitapura, pioneered the recruitment of ten powerful Warrior Giants (dasha maha yodayo) into the local army. According to an inscription in Velalullugoda Hill, a man named Aggi Datta served as the chief general of King Kavantissa. In the Kothmale area, an armory was maintained for the production of weapons.
The Mahavamsa reports that King Kavantissa invited his two sons to take oaths after grand arms giving to the Maha Sangha, where a rice pad was left over from the Sangha’s meal. According to the Mahavamsa, Gamunu was 12 years old and Tissa was 10 years old. King Kavantissa expected three commitments from his sons as they consumed the milk rice (kiribath). The princes pledged to honor the clan deities, maintain harmony between the two brothers, and avoid creating discord. The rejection of the third commitment by Prince Gamunu, who left his father’s presence declaring him a great coward, is reported in the Mahavamsa with great surprise.
The actions of the King Kavantissa, in advising their sons against waging war with Elara, were not born out of cowardice but rather a strategic decision to allow sufficient time for the development of the country and the strengthening of the army. To find out a significant source of information about Kavantissa during that time, and a comprehensive study of it could shed new light on the history of Sri Lanka.
There was a strong desire to discover the homeland of King Kavantissa, who should be honored as a great warrior in the nation’s history. Under the guidance of Nirosha Bambaranda, the Archaeology Officer of Yatalatissa Museum, an opportunity arose to explore this event. Many ruins of the Kavantissa royal palace were discovered in the Saddhatissapura village officer domain of the regional secretariat division, in an area called Tikiri Veva Godana, covering approximately 15 acres of land.
vihaaramaha devee pond ( විහාරමහාදේවී ස්නානය කළ රජ පොකුණ )
The Kavantissa royal palace, where Prince Dutugemunu spent his childhood from 205-161 AD, and Biso Pokuna (pond), where Vihara Maha Devi bathed, can still be observed in the vicinity. There is another small pond nearby known as “Kok Pokuna.” It is believed that the young prince used to play water games with his brother Tissa in these Kok Pokuna.
In 2004, this significant archaeological site, located in the Great Forest, was surveyed and measured under the residence number H/TSS/2004/733, with boundary stones placed by the Department of Archaeology. However, since then, several years have passed, and it appears that the Department of Archaeology has overlooked the importance of the Kavantissa period, as no archaeological excavations have been initiated until 2019. Unfortunately, it was observed that the boundary stones placed by the Department of Archaeology in 2004 have been removed by individuals currently occupying the land.
Local villagers have mentioned the existence of stone steps leading to the four Biso ponds. Near these two ponds, remnants of a “mohola sluice” dating back to the 2nd-3rd century AD, which controlled the water flow, have been found buried underground. This remarkable and delicate scientific device, used for water control in ancient irrigation technology, has been preserved and exhibited in the Yatalatissa Museum.
On the left side of the pond, there are numerous pottery shards, brick tiles, and foundation stones believed to belong to the early Anuradhapura period, along with remnants of a great wall constructed to protect the palace premises along the compound’s boundary.
Approximately 50 meters away from Biso Pond, the remains of a ruined palace can be found. These stone pillars are larger and taller than the stone pillars of the Lowa Mahapaya, indicating the existence of a multi-story building in the past. One can still see the drill marks used to assemble the stones.
Unfortunately, there is a temporary house built in the vicinity of the rocks and ponds, with a resident cultivating bananas and coconuts in the area. It is crucial that this group be relocated to another site, and the land be handed over to the Department of Archaeology to prevent further damage to the valuable artifacts at this archaeological site. The relevant authorities should pay immediate attention to rectifying the Department of Archaeology’s decision to remove Professor Raj Somadeva, who had been conducting research on this archaeological plot a few years ago.
serunuvara sthupaya ( කාවන්තිස් නිරිදුන් කළ සේරුනුවර ස්තුපය ප්රතිසංස්කරණයට පෙර. )
To preserve and reveal the historical information buried in the Kingdom of Magampura, it is highly recommended that, the measurements be conducted once again, new boundary stones be placed, and archaeological excavations in the Magampura Kingdom be urgently resumed. Immediate attention from the relevant authorities is appreciated.
Dr. Gamini Kariyawasam
කාවන්තිස්ස චරිතය නව මානයකින් – By ආචාර්ය ගාමිණී කාරියවසම්
ක්රි.ව 161 දී ලක්දිව එක්සේසත් කර ගැනිමට මුලීක වූ ජාතික බලවේග ත්රිත්වයක් ලෙසින් දුටු ගැමුණු රජුන් තරමට ම කාවන්තිස්ස රජු හා විහාරමහාදේවියට ජාතියේ ප්රණාමය නිසැක ලෙසින් හිහිමිවිය යතුවේ.
කාවන්තිස්ස රජු වීරෝධාර පුත්රයෙකුගේ පියෙකු වීම නිසාම, එතුමාට ඉතිහාසයෙන් හිමිවිය යුතු ප්රමුඛතාව ගිලිහි ගොස් ඇති බව වරක් පරණවිතාණ ශූරින් විසින් අවධාරනය කරණු ලැබිණි.
කාවන්තිස්ස නිරිදුන් අතීතයේ කාක වන්ණතිස්ස නමින් ද රට වැසියන් අතර ප්රකටව සිටි බව පැවසේ. එතුමා කළු පැහැ චවි වර්ණයෙන් යුක්තව සිටීම ඊට හේතුව ලෙස සැළකේ.පුරාණ රෝහණයට අයත් අම්පාරේ සමන්ගලින් ලැබුණු ලෙන් ලිපියක කාවන්තිස්ස රජු හඳුන්වා ඇත්තේ ‘අය තිශ ‘ලෙස යි. බෝවත්තේගල, කුසලාන්කන්ද, මොට්ටයාකල්ලු යන ස්ථානවලින් හමු වී ඇති බොහොමයක් පූර්ව බ්රාහ්මී ශිලා ලේඛනවල ද කාවන්තිස්ස රජු අය තිශ, රඣ තිශ, ගමණි තිශ ආදී වශයෙන් සදහන්ව ඇත .
ගැමුණු කුමරුට සාර්ථක සංග්රාමයක් මෙහෙය වන්නට සුදුසු සමෘද්ධිමත් දේශයක්, අති ශක්තිමත් සේනාංක 10ක් බිහිකිරමේ ගෞරවය කාවන්තිස්ස රජුට හිමිවේ.රටේ ආර්ථික සමෘද්ධිය සමග ජනතා සහජීවනය හා ආගමික භක්තිය කුළුගැනිවීම උදෙසා වෙහෙර විහාර රාශියක් ගොඩනගන්නට කවන්තිස්ස රජු ගනු ලැබු උත්සහය මහා වංශය, ධාතු වංශය, රසවාහිනි වැනි ඉපැරණි කෘති පරිශිලනයේදී මැනවින් පැහැදිලිවේ.
mohola (ජල පාලනය කළ මොහොළ )
තුළාකාර පබ්බත විහාරය, සමුද්ද විහාරය, චිත්තල පබ්බත විහාරය, බදගල් දොර විහාරය, කාලක විහාරය, වලස්ගලු විහාරය, කොළොම්තිස් ගල් විහාරය, විල්ගම විහාරය, දුක්ඛ පාලක විහාරය උඩු ගුණ විහරය, කොට්ට තිස්ස විහාරය ආදී ලෙසින් වෙහෙර විහාර එකසිය තිස් අටක් කාවන්තිස්ස නිරිඳුන් විසින් ඉදිකර ශාසනයට පුජා කළ බව ධාතූ වංශය සඳහන් කරයි.ථූප වංශ කතුවරයා ගෙන හැර ක්වන්නේ කාවන්තිස්ස රජුන් විහාර සූ සැටක් කළ බවයි.භික්ෂුන් වහන්සේ උදෙසා මෙතුමා ගිරිලෙන් සමූහයක් කළ බව,තුසලාන් කන්ද සහ මලයසි කන්ද සෙල්ලිපි මගින් අනාවර්ණිතයි. බෞද්ධ අධ්යාපනය වෙනුවෙන් කාවන්තිස්ස රජු තුන්සිය තෙසැටක් පිරිවෙන් පිහිට වූ බවද පාලි සාහිත්ය කෘති සඳහන්කරයි.
කාවන්තිස්ස රජ පෙළපත බිහි වන්නේ, අනුරාධපුර මුටසිව රජුගේ පුත්රයෙකු වු මහානාග උප රාජයා දක්ඛිණ දේශයට පැමිණ මාගම රාජධානය පිහිටුවා ගැනීමත් සමගය. මහා නාගයන්ගේ පුත්ගො ඨාභය, කාවන්තිස්සගේ පියා බව පුරා විද්යා සාක්ෂි මගින් තහවුරු කරනු ලැබ ඇත.
ගොඨාභය රජුගෙන් පසු කාවන්තිස්ස රජු රාජප්රාප්ත වන විට එළාර රජු උතුරු මැද සිය බලය තහවුරු කරගෙන තිබුණි.එයින් ද සෑහිමකට නොපත් එළාරයන් දක්ෂීණ දේශය දක්වා සිය බලය තහවුරු කර ගැනීමේ ප්රයත්නයක යෙදි සිටින බැව් කාවන්තිස්ස නිරඳුගේ තික්ෂණ නුවනට ගෝචර විය. එවන් ආක්රමණයක් ක්රියාත්මක වුවහෝත් එය මැඩ පැවැත් වීම පිණිස නිසි ආරක්ෂක සංවිධාන යෙදීමට හේ යුහුසුළු විය.එහි එක් පියවරක් ලෙසින් පරිවාර මෙහෙසියකගේ පුත්රයා වූ දීඝාභය කුමාරයා හේවා කණ්ඩායම් සමග මහවැලි ගඟේ ප්රධාන තොටුපලක් වූ මාගම්තොට රැඳවීමට කාවන්තිස්ස රජු උපායශිලි විය.කාවන්තිසස නිරිඳුන්ට මහිලා හා සමන්තා නමින් දියණියන්දෙ දෙනෙක් සිටි අතර ඔවූහු පසු කාලයේදී පැවදි දිවියට එළඹි බව දීපවංශ කතුවරයා සඳහන්ක රයි.විහාර මහ දේවි හෙවත් ෂවෙර බිසව ද සිය ජිවිතයේ අවසාන භාගය ගත කරන්නේ මෙහෙණින්ව හන්සේ නමක් ලෙසිනි.
විහාර මහා දේවියගේ පියාණන් සමගද සබඳතා ගොඩනගා ගැනීම මගින් කැලණි රාජ්යයේ නොමඳ සහය ලබා ගැනීමටද කාවන්තිස්ස නිරිඳුන්ට අවස්ථාව සැලසිණි.එවකට රෝහණ රාජ්ය තුළ ස්වාධින පාලකයින් ලෙස කටයුතු කළ සේරු නුවර- සිව ,ගිරි නුවර- ගිරි අභය ,ලොන නුවර -මහානාග වන්පා ලකයින් සමගද සංහිඳියාවෙන් යුතුව කටයුතු කිරිමට කාවන්තිස්සරජු වග බලා ගත්තේය.සේරූ නුවර සෑය නිමවා එහි භාරකාරිත්වය මෙම ප්රාදේශිය පාලකයින්ට පවරනු ලැබීය.කැළණි රාජ්යයේ සිටි .
තම මලණුවන් වූ ගිරි අභය කුමරුට සිය සොහොයුරිය වූ සෝමා දේවිය සරණ පාවා දීමට ක්රියා කිරීම, කාවන්තිස්ස නිරිඳුන්ගේ උපාය ශිලිත්වයේ මහිමය සපථ කරවන සුළුය.රටෙහි අනාගත කිරුළ හිමි ගැමුණු කුමරුන්ගේ ආරක්ෂාව කෙරහිද හේ සිය අවධානය යොමු කළේය.ගැමුණු කුමරුන් ලා බාල වියේදීම ගිරි අභය රජු වෙත යවන්නේ, අනපේක්ෂිත මොහොතක එළාරයන් මාගම ආක්රමණය කලහොත් කුමරුගේ ආරක්ෂාවට තර්ජනයක් එල්ල විය හැකි බැව් සැලකිල්ලට ගනිමිනි.
රසවාහිනිය ගත් කතුවරයා සඳහන් කරන්නේ කාවන්තිස්ස දීඝවාපි ප්රදේශය ආරක්ෂා කර ගැනීම සහ හාත්පස ප්රදේශයෙහි කෘෂිකාර්මික කටයුතු සංවර්ධනය උදෙසා සිය කනිටු පුත් තිස්ස කුමරු යැවු බවයි. සතුරන් පලවා හැරීම පිණිස සංග්රාමයක් දියත් කිරීමට පුර්වයෙන් , ආහාර අහේනියක්ඇ ති නොවීමට නිසි වැඩපිළිවෙලක් යෙදීම කෙරෙහි කාවන්තිස්ස නිරිදුන් තුළ පැවති දුර දක්නා සුළු නුවන යථෝක්ත තීරණයෙන් මැනවින් ඉස්මතුවේ.
මෙනයින් ක්රි.පු 162 වර්ෂයේ දී දුටු ගැමුණු නිරිඳුන් විසින් මෙහය වූ විජිත පුර සංග්රාමය ජයග්රහණය කිරිමට අවශ්ය පුර්ණ පසුබිම් සැලසුම් කළේ කාවන්තිස්ස රජතුමාය.
විජිතපුර සටනේදී ගැමුණු යුද්ධ පෙරමුණේ මහත් පෙළහර පෑ, ප්රබල ශක්තිසම්පන්න ප්රබුද්ධ දසමහ යොධයන් දේශීය හමුදා සේනාංකයට එකතු කර ගැනිමට පුරෝගාමි වූයේ ද කාවන්තිස්ස නිරිඳුන්ය.වැලළුල්ලුගොඩ කන්ද සෙල්ලිපියෙහි සඳහනකට අනුව කාවන්තිස්ස රජුගේ ප්රධාන සෙන්පති ලෙසින් සේවයෙහි නිරතව ඇත්තේ අග්ගි දත්ත නැමති සෙනවියෙකි.රසවාහිනි කතුවරයා දක්වන පරිදි මෙම නිරිදුන් කොත්මලේ ප්රදේශයේ, ආයුධ නිශ්පාදනය සඳහා ආයුධ කම්මලක්ද පවත්වාගෙන ගොස් ඇති බැව් නිරීක්ෂනයවේ. මහ සඟ රුවන විෂයෙහි මහා දානයක් පවත්වා, සංඝයා වහන්සේ වළඳා ඉතිරි වූ බත් පිඬක් ගෙන එය තෙකොටසකට බෙදා කිසියම් ප්රතිඥාවක්ගැ නීමට කාවන්තිස්ස රජු සිය පුතුන් දෙදෙනා කැද වූ බව මහා වංශය වාර්ථා කරයි. මහා වංශ සඳහනට අනුව එවකට ගැමුණු කුමරු 12වන වියේ පසු වූ අතර තිස්සයන් 10වන වියේ පසු විය. සිය දරුවන් වෙත බත් පිඬු යොමු කරමින් කාවන්තිස්ස රජු ඔවුන්ගෙන් ප්රතිඥා තුනක් අපේක්ෂා කළහ.කුළ දේවතාවන්ට අවනත වන බව, සහොදරයන් දෙදනා අතර අසමගිකම් ඇතිකර නොගන්නා බව බව සපත කරමින් කුමාරවරුන් විසින් බත් පිඬු අනුභව කරන ලදි.තෙවන බත්පි ඬෙන් අපේක්ෂිත ප්රතිඥාව එළාර සමඟ යුද්ධයට නොයන බවට එකඟතාව ලබා ගැනීමය.ගැමුණු කුමරු එය ප්රතික්ෂේප කර, සිය පියා මහා බියගුල්ලෙකු බව ප්රකාශ කරමින් සිය පියා අභිමුඛයෙන්ඉ වත්ව ගිය බව, මහා වංශ කතුවරයා මහත් අපූර්වත්වයෙන් වාර්ථා කරයි.
කාවන්තිස්ස රජුන් එළාර සමග යුද්ධයට නොයෙන ලෙස සිය පුතුන් ගිවිස ගැනීමට ක්රියා කළේ බියග ලුකමක් නිසා නොව යුද්ධයට මුහුණ දිය හැකි අන්දමින් රට සංවර්ධනය කිරිම සහ යුද්ධ සේනාව ශක්තිමත් කර ගැනීමට ප්රමාණවත් කාලයක් අවශ්ය බව එතුමන් තුළ පැවති දුර දක්නා නුවන නිසාය.රට එක්සේසත් කර ගැනීමෙහි ලා බුද්ධීමත් ලෙස ක්රියා කළ කාවන්තිස්ස නිරිඳුන් පිළිබඳ තොරතුරු කාලයේ වැලිතාලාවෙන් වැසි ගොසිනි.ඒ පිළිබඳ ගැඹූරු අධ්යනයක් සිදු කිරිම තුළින් ලංකා ඉතිහාසයට නව ආලොකයක් ලබා දිමට හැකිවනු නිසැකය.
අප ඉතිහාසයේ අති විශිෂ්ට නිරිඳෙකු ලෙසන් ජාතියේ සම්භාවනාවට පාත්ර විය යුතු කාවන්තිස්ස රජුගේ මාගම් දනව්වේ නිජ බිම තොරතුරු සොයා යාමේ දැඩි අභීලාෂය අප තුළ ලියන්නට විය.ඒ අනුව යටාලතිස්ස කෞතුකාගාරයේ නිරෝෂා බඹරරැන්ද පුරාවිද්යා නිලධාරිනියගේ මග පෙන්වීම යටතේ අපට එම ඉසව්ව සොයා යෑමෙ මහඟු අවස්ථාවක් සැලසිනි.හම්බන්තොට දිස්ත්රික්කයේ, ලුණුගම්වෙහෙර ප්රාදේශිය ලේකම් කොට්ඨාසයේ සද්ධාතිස්සපුර ග්රාම නිලධාරි වසමේ, ටිකිරි වැව ගොඩාන නම් වූ අක්කර 15ක පමණ මහා භූමි භාගය මධ්යයේ කාවන්තිස්ස රජමාලිගයේ නටබුන් රාශියක් විසිර පවතිනු දැක ගන්නට ලැබිණි.
ක්රි.පු 205 161 කාලවකවානුවේ දුටුගැමුණු කුමරු සිය බාලවිය ගත කළ මෙම කාවන්තිස්ස රජ මාලිගය සහ ඒ ආසන්නනයේ පිහිටි විහාර මහ දේවිය ජල ස්නානය කළ බිසෝ පොකුණ ද අප දුටිමු. ඊට මදක්ඔ බ්බෙන් තවත් කුඩා පොකුණකි. ගමි වැසියන් එය හඳුන්වන්නේ “කොක්පො කුණ”නමිණි.ගැමුණු කුමරු සිය සොයුරු තිස්සයන් හා ජල ක්රිඩා කර ඇත්තේ මෙම කොක්පො කුණීන් බවට ජන විශ්වාසයක් පවති.
මහා වනයේ වැසි පැවති මෙම වැදගත් පුරාවිද්යාත්මක භූමි භාගය 2004 වසරේ දී අංක H/TSS/2004 733 ලියා පදිංචි අංකය යටතේ අනු රේඛනය කර මිනුම් ගත කර පුරාවිද්යා දෙපාර්තූමේන්තුව මගින් මායිම් ගල් යොදා ඇත.එතැන් පටන් වසර 15ක් ගත වී ඇති 2019 වසර දක්වා මෙහි විධිමත්පු රාවිද්යාත්මක කැනීම් ආරම්භ කර කාවන්තිස්ස යුගය පිළිබඳව තොරතුරු අණාවරනය කර ගන්නට පුරාවිද්යා දෙපාර්තූමේන්තුවට කිසියම් අමතක විමක් සිඳුව ඇති බව හැඟේ.එහි ප්රථිපලයක් වශයෙන් 2004 වසරේ දී පුරාවිද්යා දෙපාර්තූමේන්තුව මගින් යොදනලද මායිම් ගල් වර්තමානයේ එම ඉඩම්භු ක්ති විදින අයවලුන් විසින් ඉවත් කර ඇති බවද අපට නිරික්ෂණය විය.
බිසෝ පොකුණ සිව් දෙස ගල් පඩිපෙළවල් නිර්මාණය කර තිබූ බවට පැරණි ගැමියන්ගෙන් තොරතුරු දැන ගැනීමට ලැබිණි.දැනට එම පඩිපෙළ පස් තට්ටුවකින් වැසි ගොසිනි මෙම පොකුණු දෙක අසල භූමි භාගයේ වැළලි තිබූ පොකුණූ ද්වාරයේ ජලය පාලනය කළ ක්රි.ව 2-3 සියවසයට අයත් “මොහොල සොරොව්වක්” (Rammer)හමු වී ඇති අතර එය යටාලතිස්ස කෞතුකාගාරයේ ප්රදර්ශනයට තබා ඇත.අතීත වාරි තාක්ෂණයේ ජල පාලනය සඳහා යොදා ගත් අති විස්මිත, සියුම් වාරි විද්යාත්මක උපකරණයක් ලෙස මෙම මොහොල විශ්ව සම්මානයට පාත්ර වී ඇත.
පොකුණ හාත්පස පරිශ්රයේ අනුරාධපුර මුල් යුගයට අයත් වෙතැයි පුරා විද්යාඥයින් අනුමාන කරන ළං ගඩොල් උළු කැබලි සහ පාදම් ගල් රාශියක් දැක ගත හැකිය.මාළිගා පරිශ්රයේ ආරාක්ෂාවට තැනු මහා ප්රාකාරයක නටබුන්ද, මෙම පරිශ්රයේ මායිම් සීමාවේ ව්යාප්තිතය.
බිසෝ පොකුණට මීටර් 50ක් පමණ නුදුරින් නටබුන් මාලිගයක අවශේෂ දක්නට ලැබේ.ලොවා මහාප යේ ගල්කණු වලට වඩා පුළුල් සහ උසින් වැඩි මෙම ගල් කණු මහල් සහිත ගොඩනැගිල්ලක නටබුන්සේ සැලකේ. එම ගල්කණු එකට පුට්ටු කිරිමට යොදා ගත් විදුම් දැකිය හැකිය.
ගල්කණු සහ පොකුණු ආශ්රීත භූමි භාගයෙහි සහ බිසො කොටුව මැදිකර පිහිටි අක්කර 15ක පමණ ඉඩම්වල වගාකරුවන් 06 දෙනෙක් වගා කටයුතුවල නිරතව සිටිති.
ඔවුහු 1998 වසරේ මෙම ඉඩම් භුක්තිය සඳහා රජයේ දීමනා පත්ර ලබා ඇත.මෙහි එක් වගාකරුවෙක් 2017 වසරේදි ඩෝසර් යන්ත්රයක් යොදා වගා සඳහා බිම සකස් කිරිමේදී පොළව මතුපිටට ආසන්නයෙහි පිහිටි පුරාවස්තු විනාශ වූ බවද දැනගන්නට ලැබුණි.
මෙ අයුරින් මෙම පුරා විද්යා භූමියේ වටිනා පුරා වස්තු වලට මතුපිටින් විටින් විට හාණි පැමිණිමට බෙහෙවින්ම ඉඩ ඇති බැවින් මෙම පිරිසට වෙනත් ස්ථානයකින් ඉඩමක් ලබා දී එම ඉඩම පුරා විද්යා දෙපාර්තුමෙන්තුවට පවරා ගැනීම අතිශයින්ම වැදගත්ය.
මෙහි මිනුම් කටයුතු නැවතත් සිදු කර, මායිම් ගල් අලුතින් යොදා ආරක්ෂා කිරිමටත්, මාගම්පුර රාධානියේ වැලළී ගිය ඓතිහාසික තොරතුරු හෙළි කර ගැනීම පිණිස පුරා විද්යා කැනීම් යළි කඩිනමින් ආරම්භ කිරිමේ ජාතික අවශ්යතාවත් කෙරෙහි පුරා විද්යා දෙපාර්තුමේන්තුවේක්ෂණික කාරුණික අවධානය යොමුවන්නේ නම් මැනවි.
ආචාර්ය ගාමිණී කාරියවසම්
